DEMOKRACJA:
termin pochodzi z J. grec., składa się z członów: démos
określającego lud i krátos
oznaczającego władzę. Stanowi postawę teorii i jest kluczową
ideą w polityce. Łączy zespół znaczeń, który z czasem uległ
przemianom. Oznacza genezę i opiekuna władzy publicznej, zawiera
mechanizmy ,,procedury” warunkujące decyzyjność, uwypukla
istotność uprawomocniania władzy i nakreśla granice aktywności
rządzących. Istotę stanowi zdefiniowanie podmiotu
podporządkowującego się władzy, którym nie jest wspólnota lub
jednostka lecz naród postrzegany jako współpracująca grupa
obywateli, określająca obowiązujące każdego prawa i egzekwująca
realizację tych praw. Demokracja stanowi przeciwwagę dla
wyszczególniania podmiotu władzy tj. np. autokracja i ochlokracja
czyli sprawowanie władzy przez tłum o cechach dezorganizacji
postępującego zgodnie z emocjami. W timeokracji władzę sprawują
ubodzy, z kolei w meritokracja to władza zasłużonych. (kliknij) Arystokracja
władzę oddaję ,,szlachetnie urodzonym”. Teokracja to rządy
duchownych. Gerontokracja oznacza rządy starszych. Rządy młodych
to pajdokracja. Elementem wyróżniającym demokrację od tych
konceptów poza innym zdefiniowaniem ,,podmiotu władzy” jest to,
iż w tej pierwszym modelu rządy nie zależą od danej cechy np.
wykształcenia, zgromadzonego majątku czy urodzenia lecz od tego czy
,,nabycie” władzy nastąpiło zgodnie z prawem np. w drodze
losowania bądź wyboru. Demokrację można opisywać: metodą
aksjologiczną (kliknij aksjologia) bazującą na zbiorze wartości, które w
odmiennych ideologiach mają inną rangę to jednak należą do niego
takie wartości jak: tolerancja, pluralizm (szacunek dla
,,różnorodności”), akceptacja, sprawiedliwość, ,,godność
człowieka”,, równość” i wolność. Więc demokracja może być
kojarzona nie z ,,rządami” ale z relacjami tych wartości. Relacje
te mają potencjał kreowania się nie tylko w społecznościach
zintegrowanych politycznie ale także w społecznościach bez takiej
integracji. Dlatego wyodrębnia się ,,demokrację
przemysłową”
kształtującą relacje w firmach i ,,demokrację lokalną”
formującą się w samorządach. Wyróżnikiem tak rozumianej
demokracji jest część wartościująca twierdząca iż stanowi ona
,,najlepszy” system. Metoda
proceduralna:,
dot. instytucji, bada współzależności w rządzeniu. Kojarzona
jest z ,,reżimem” ustrojowo-prawnym dotycz. konstrukcji,
działalności władz i z normami kształtującymi władzę,
zapadalności ,,wynikających” z prawa ,,decyzji” oraz pociągania
do ,,odpowiedzialności politycznej”. Normy te to: po pierwsze
,,suwerenność
narodu”
oznaczająca, iż ,,władza zwierzchnia, niezbywalna, niepodzielna”
to własność społeczeństwa. Po drugie ,,zasada
reprezentacji”
oznaczająca przeniesienie uprzywilejowań władzy na tych, którzy
są wybierani przez naród w wyniku wyborów ,,powszechnych”
i funkcjonujących pod ich nadzorem. Po trzecie traktowanie wyborów
za ,,źródło” uprawomocnienia (legitymizacji) władzy
(działalność w ramach prawa), która wiąże się z podziałem
władzy czyli
z ,,ograniczaniem” działań rządu przy obopólne nadzorujących
się szczeblach władzy i przez aktywności ,,opozycji”. Po czwarte
,,cykliczną
odpowiedzialności publiczną”
pracowników administracji, która jest egzekwowana w wyniku wyborów
i ,,instytucjonalnej
ochrony praw obywatelskich” oznaczającą
,,formalną” ochronę obywateli przed bezpodstawną ,,ingerencją”
władzy. Do nadzoru władzy zaliczamy: przymus organizacji
,,cyklicznych”,
konkurencyjnych wyborów, swoboda tworzenia partii, aktywności
opozycji dążącej do zdobycia władzy, nieograniczana obejmowania
,,stanowisk publicznych”, ,,wolność przekonań”, wyrażania
opinii, prawo budowania (wyspecjalizowanych) agend nadzorujących
władzę i zabezpieczających je przed działaniem niezgodnym z
prawem. Ten zbiór reguł prawno-ustrojowych tworzy demokrację,
która umożliwia aktywności każdemu: po pierwsze nie zależnie od
posiadanych cech i osiągnięć; po drugie wymaga okresowej aprobacji
legitymizacji władzy poprzez powszechne wybory; po trzecie oznacza
rozliczanie (odpowiedzialności) rządzących przez rządzonych.
Demokracja to też ,,realny
efekt społeczny”
integrujący prawne wytyczne pełnienia władzy z istotą polityki,
który nazywany jest także ,,materialnym”
lub substancjalnym oglądem demokracji. Prawo i agendy polityczne są
wytycznymi dzięki, którym ,,osiągnąć” można cele tj.:
zniwelowanie dysproporcji społecznych, zagwarantowanie ,,zgodności”
podjętych decyzji z oczekiwaniami większości, zredukowanie bądź
zaprzestanie stosowania przemocy w rozwikłaniu ,,konfliktów” i
zagwarantowanie bezpieczeństwa mniejszościom. Bez w względu na
cel, najważniejsze, że rządy gwarantować mają równowagę
społeczną uniemożliwiającą wrogość dzięki ,,podporządkowaniu”
się większości co stanowi fundament narodu. Demokracja zrodziła
się z antycznej koncepcji politycznej i posługiwano się nią już
w starożytnej Grecji, oznaczała obowiązek brania udziału wolnego
obywatela płci męskiej w ,,publicznym” dyskursie o stanowieniu
praw. Jej atrybuty to: zatwierdzanie zasady że, każdy obywatel
(tylko mężczyzna) według prawa jest równy z innym mężczyzną co
umożliwia im uczestniczenie w ,,wyborach” to po pierwsze.
Zapewnienie obywatelowi prawa ,,dyskusji” po drugie. Wymiana
urzędników publicznych po trzecie. Przyjęcie reguły, iż decyzje
zapadają ,,większością głosów” po czwarte. Przeniesienia
ciężaru ,,władzy zwierzchniej” na obywatela po piąte.
Wprowadzenie rządów prawa po szóste. Powyższe atrybuty obecne są
w demokracjach i dziś. Demokracja Aten, jest pierwowzorem dla
teoretyków jej także obecnie jednak nie oceniano ją zawsze
pozytywnie. Przeciwnikiem jej był Platon twierdził, który że jest
ona przejawem władzy ,,niedoświadczonego tłumu” kierującego się
,,zmiennymi kaprysami” i nie postępującego z godnie z wiedzą.
Oponentem demokracji był także Arystoteles. Negował on ateńską
demokracje i twierdził, iż rządy ludu są jednym z
,,zwyrodniałych” odmian systemów konfrontując ją z politei:
,,rządami najlepszych obywateli”. Łączyła ich z kolei negacja
przekazania ,,władzy” wolnemu ludowi czyli mniejszości, co
skutkowałoby ich zdaniem rozpadem państwa. Demokracja w wiekach
średnich w Europie inspirowała się katolicką filozofią bytu
uznającą rządy Boga a nie społeczeństwa. ,,Równości”
społeczna była fundamentem demokracji w Atenach wymieniono ją na
,,równość ludzi przed bogiem” wskutek czego władzę pojmowano
jako ,,wolę boską” przypisaną ,,pomazańcowi bożemu” a nie
społeczeństwu. Negacja tych reguł była sprzeciwem dla boskich
praw premiujących ,,naturalny porządek społeczny”. Dyskredytacja
tych praw była w tedy napiętnowania. Rezygnacja z samorealizacji
obywateli i zamienianie jej na ,,poddaństwo”, stworzenie
,,hierarchii politycznej” uznanie, że przepisy mają być prawem
boskim doprowadziło do tego że, demokracja została nie potrzebna.
Jednakże idea wieków średnich nie była przeciwna demokracji czego
dowodem jest (,,dzieło”) Marsyliusza z Padwy pod tyt. ,,Defensor
Patriae” wydane w 1323 r. Autor nakreślił w nim koncepcję, która
zainicjowała powstanie nowych myśli dot. demokracji. Zamiłowanie
starożytności obecne w Odrodzeniu odróżniało się od innych
właśnie powrotem do demokracji antycznej. Tym co decydowało o
kształcie demokracji była Reformacja, negująca katolickie
pojmowanie władzy” jako kościoła, zdefiniowała ona innowacyjne
,,postulaty ustrojowe”. Dotyczyły one ,,prawa do walki” z
despotą i zdefiniowania państwa jako porozumienie dla ,,dobra
ludu”.Z kolei Brutus pisał że, ,,tolerancja religijna” jest
receptą na konflikty religijne. O niezależnej jurysdykcji pisał
tez J. Bodin w dziele pt. ,,Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej” z
1576 r. brzmiącym o ,,suwerennej władzy (...)”, która nie zależy
od papiestwa lub od ,,arystokracji” czy od ,,ludu”. Był to czas,
w rozwoju polskiej ,,demokracji szlacheckiej”. Następny etap to
rozwój demokracji liberalnej, której ojcem był J. Locke. Twierdził
on, że ,,prawa ludzkie” powinny być powinnością i barierą dla
władzy. Obowiązkiem ,,władzy” jest zapewnienie ,,praw
obywatelskich” (demokracja protekcyjna) i oddanie wyboru władzy,
uchwalanie prawa w ręce ,,większości”. W kwestii ,,nadłożyć”
władzy pisał K. Monteskiusz. Głosił on ,,podział” władzy z
wzajemną kontrolą, tak jak J. Mill afirmujący ,,ograniczony rząd”
powstały w wyniku ,,cyklicznych wyborów”. Według A.
Tocqueville'a, ,,prawa człowieka” stanowią reguły wyróżniające
demokrację od tyrani i despotyzmu. Z kolei liberalna idea
zakorzeniona w indywidualistycznym oglądzie świata podkreśla:
rangę ,,wolności” jako postawy ,,praw obywatelskich”;
konstruuje przedstawicielski model rządzenia; przymus określenia
pola rządzenia. W XIX-sto wiecznej demokracji pomijane są sprawy
ekonomiczno-społeczne bliskie z kolei radykalnej wizji demokracji
J.J. Rousseau. Wizja ta przestawia, iż substancją władzy to grupa
polityczna i jej interesy a celem demokracji winno być rozwój
wspólnoty. Podważając koncepcje indywidualistycznej równości i
niezawisłości ,,władzy” społeczeństwa. Neguje rządy
,reprezentacyjne” i sugeruje zamianę ich na bezpośrednie decyzje
ludu. Podważa ,,podział władzy” co było bliskie ideologii
marksistowskiej zakładającej, iż decyzje i agendy polityczne
sprzyjać mają kształtowaniu się społeczeństwu bezklasowemu
priorytetem, którego była gwarancja ekonomiczno-społecznej
,,równości”. Pochodną jej jest ,,demokracja partycypacyjna”,
podkreślająca równe szanse do samorealizacji poprzez równe
uczestnictwo w zabezpieczaniu potrzeb społecznych. Zwrotem w
demokracji było zastosowanie ,,powszechnego prawa wyborczego
wszystkich dorosłych obywateli”. Było to wyrazem tezy, że
przejawem ,,władzy ludu” jest aktywność wybranych przez nie
przedstawicieli. Areną aktywności publicznej stały się partie
które współzawodniczą o głosy wyborców. Razem z partiami
formują się inne zrzeszenia skupiające chętnych aby
urzeczywistniać pragnienia danej zbiorowości i tak powstało
społeczeństwo obywatelskie. Równolegle konkurencja polityczna
ulega komplikacji co w konsekwencji mogło doprowadzić do
destabilizacji demokracji. W tych okolicznościach powstaje liberalna
demokracja masowa uwzględniająca wartości, sposoby
instytucjonalno-prawne i ich trwałości. Jej składowe to:
honorowanie praw mniejszości, bezstronność w poglądach, rozbicie
władzy, reguły ,,państwa prawnego”, kształt ,,społeczeństwa
obywatelskiego”, i ,,pluralizm polityczny”. Według G. Smitha
demokracja zobligowana jest do zapewnienia wolności gwarantującej
funkcjonowanie opozycji i równowagę ustroju. Cel ten można
osiągnięć wraz z ,,kulturą polityczną negującą przemoc,
rezygnującą z zapędów władczych, akceptacją mniejszości i
,,poczucie odpowiedzialności” za naród. Z kolei istnienie
,,demokratycznych” agend umożliwić ma osiągniecie tego celu.
Demokracja ta nie skupia się tylko na zapewnieniu autonomii partiom
konkurujących w wyborach. Ważne zadanie spełnią takie przejawy
aktywności obywatelskiej jak związki zawodowe, samorząd
terytorialny i referenda. Teoria demokracji dzieli się na: model
normatywny charakteryzujący się roszczeniową naturą, ,,szuka”
optymalnych wariantów, które dotyczą koncepcji demokracji
nawiązujących cnót jakich winna opierać się demokracja, określą
one cele jakie ma osiągać i formułuje metody, którymi powinno się
posługiwać. W zależności od tych celów i metod, zaczęły
kształtować się odmienne odpowiedzi jak cele te zrealizować w
efekcie powstały trzy grupy sporów. Po pierwsze spory dotyczące
równości i wolności. Szkoła liberalna promuje wolność a potem
równość. Z kolei tzw. ,,radykalna koncepcji demokracji”
podkreśla przymus niezniewolenia statusu ekonomiczno-społecznego
nie zważając na to czy narusza to ich wolność. Po drugie to
kontrowersje związane z regułą większości. Starożytna idea
demokracji traktuje większość jako wartość niezmienną będącą
zdaniem J. Roussseau, odwzorowaniem ,,woli powszechnej”. Z stąd
wniosek, iż władzę aprobuje się tylko wtedy kiedy liczy ona się
z ,,większością” (Perykles). Natomiast J. S. Milla zastanawiał
się jak daleko sięga ,,władza większości” i czy przestrzegane
są prawa mniejszości. Ważne to jest z perspektywy ,,społeczeństw
sfragmentaryzowanych” składających się z różnych sumarycznie
wspólnot religijnych, etnicznych i narodowościowych. Zgodnie z
masową demokracją liberalną do demokratycznych rządów zaliczane
się te, które biorą pod uwagę oczekiwania większości pod
warunkiem, że nie naruszają interesów mniejszości. Trzecia grupa
to kwestie rządzenia. Zgodnie z ,,demokracją przedstawicielską”
zakorzenionej w tej ideologii bazą podjętej decyzji jest
legitymizacja jej przez społeczeństwo, które zapożyczają prawo
do rządów i inspirują się indywidualnym pojmowaniem ,,interesu
publicznego”. Odmienne modele ,,demokracji partycypacyjnej”
polegają na rzeczywistym uczestnictwie ludu we władzy i na
redukowaniu ,,swobody jej działania”. Hipotezy normatywne
traktujące o demokracji tworzą tzw. ,,typy idealne”. Natomiast
,,teorie empiryczne” starają się wyjaśniać jak realnie ustroje
działają. Na postawie tych informacji budowane są szkielety
teoretyczne, które są pomocne w formułowaniu zależności
zachodzących w polityce.. Elitystyczna koncepcja demokracji stanowi
teorię mówiącą, że władza pełniona jest bez względu na
oświadczenia przy pomocy wybranych osób albo przez grono
polityków. Systemy demokratyczne są odmienne od pozostałych tym,
że gwarantują rotację polityków poprzez wybory. W demokracji mają
miejsce z kolei różnice procedur, metod ,,instytucjonalnych” i
funkcjonowania elit, są to działania konsensualne lub rywalizujące.
Według tych wyznaczników wyodrębnia się demokrację konsensualną
kształtującą konsens ,,polityczny” i demokrację tzw.
wetminsterską czyli większościową polegającą na rywalizacji
elit o uzyskanie przewagi. Odwrotnością koncepcji elitarystycznej
stanowi pluralistyczna hipoteza demokracji podkreślająca znaczenie
grup interesu, które służą do wywarcia wpływu. Równowaga
możliwości ,,tych grup” i przekształcenia ich uniemożliwiają
ugruntowywaniu jurysdykcji w zamkniętych grupach lub ,,jednostkach”
. Jeśli chodzi o ukształtowanie rodzajów i powierzchni demokracji
to trzeba pamiętać, że stanowi ona zakres polityki dlatego istotna
jest ,,płaszczyzna polityczna” dotycząca realizacji nakazanych
prawem decyzji. W ramach demokracji istnieją dwie jej postacie:
demokracja bezpośrednia mieści w sobie poczynania obywateli oraz
demokracja pośrednia. Ta druga dotyczy poczynań ,,obywateli”
posiadających władzę ale może być tez decyzją rozwiązującą
problem. Uosobieniem bezpośredniej demokracji są wybory
,,przedstawicieli” sądów, samorządu, parlamentu i pracowników
administracji. W skład demokracji bezpośredniej wchodzi referendum (,,glosowanie powszechne”) określane także ,,inicjatywą ludową”,
która umożliwia ubieganie się przez określoną liczbę osób
działań zmierzających do przyjęcia ustawy tzw. ,,veta ludowego”
będącym obywatelskim sprzeciwem dla decyzji parlamentu. Agendy te
spełniają rolę ,,pomocnicą” ale pole ich funkcjonowania
(referendum) rośnie. Zasadniczą formułą rządów jest
,,demokracja pośrednia” będącą wyrazem decydowania przez tych,
którzy wygrali wybory i zdobili legitymizacje do rządzenia z
ramienia oraz zgodnie z pomyślnością społeczeństwa ale także na
jego koszt. Druga grupa to ,,demokracja przemysłowa” będąca
wyrazem konkurencyjności pracowników firm dotyczącej
strategicznych decyzji firmowych i relacji w niej zachodzących.
Autorami jej byli B. i S. Webb. Dziś przejawia się ona w odmiennych
kategoriach ,,współzarządzania pracowniczego, które mają na celu
osiąganie przez kadry pracownicze statusu współwłaścicieli jak
to się stało w francuskim participation lub w niemieckim
Mitbestimung. Przykład tych firm stanowi dowód istnienia demokracji
przemysłowej na najniższym szczeblu. Forsuje się pogląd, że
powinna ona uzupełniać się z demokracją polityczną co w
rezultacie dałoby nową ,,jakość”. Symptomem tego jest tzw.
,,korporatywistyczna teorii demokracji” czyli zintegrowanie praktyk
konkurencji politycznej między stronnictwami (o poparcie w tym praw,
do kompletowania rządu) wraz z możliwością godzenia interesów
tych, którzy dają prace z tymi, którzy ją biorą przy pomocy praw
rządzących negocjacjami oraz dzięki sprofilowanym instytucjom. W
taki sposób ,,demokracja przemysłowa” przemienia się w
demokrację na skalę makro. Trzecia postać to ,,demokracja lokalna”
charakteryzująca się małym ,,zasięgiem” Jej natura łączy się
z idą samorządową, odbieraną jako bariera dla władzy państwowej
i zarazem przeniesienie przebiegu gwarantowania zapotrzebowań
,,zbiorowych” na jednostki samorządowe.. Ranga lokalnych agend
politycznych wzrasta a tendencje polegające na decentralizacji
,,władzy państwowej mogą stać się fundamentem sądu iż lokalna
demokracja ma szanse być znaczącym prądem rozwojowym dla
dzisiejszych formacji politycznych.
Źródło: leksykon politologii”., s. 82-91. Autor: A., Antoszewski
i A., Herbut. Zapraszam do napisania komentarza. Kopiowanie tekstów
zawartych na blogu w celach edukacyjnych wskazane. Przykładem zaprzeczenia demokracji są rządy Władymira Putina, których ilustracją jest książka pod tyt. CAR PUTIN, FEUDALIZM, KORUPCJA I BÓG W PAŃSTWIE PATRYMONIALNYM
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz
Zapraszam do komentowania